Η γη δεν είναι εμπόρευμα

Γραμμένο με μαύρη μπογιά στους τοίχους των Εξαρχείων το σύνθημα «Η γη δεν είναι εμπόρευμα», εκτός από το ανατρεπτικό πολιτικό του μήνυμα, ηχεί σαν δυνατή κραυγή αγωνίας για τον τρόπο που ο άνθρωπος αντιμετωπίζει το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει. Κυρίως όμως αναφέρεται στον καταστροφικό τρόπο συνεχούς και «ανεξέλεγκτης» ανάπτυξης που επιβάλλει το καπιταλιστικό σύστημα όπου Γης.
Εμπεριέχει μια διαχρονική αλήθεια, βαθιά οικολογική, αλλά ξεχασμένη και παραγνωρισμένη στις μέρες μας. Υπενθυμίζει ότι η γη δεν είναι ιδιοκτησία κανενός, δεν ανήκει σε καμιά γενιά και ότι κανένα κομμάτι της, όσο μικρό κι αν είναι, δεν πρέπει να το αντιμετωπίζουμε ως εμπόρευμα στο πλαίσιο μιας κερδοσκοπικής συναλλαγής. Μας φέρνει όμως στο νου και κάποιες γενικότερες σκέψεις: ότι καμία χώρα, μικρή ή μεγάλη, ισχυρή ή ανίσχυρη, δεν έχει το δικαίωμα να μολύνει και να καταστρέφει τον πλανήτη. Σε πολλούς πολιτισμούς του παρελθόντος οι άνθρωποι πίστευαν ότι τα ποτάμια, τα βουνά, τα δάση, οι θάλασσες ήταν τόποι ιεροί, στους οποίους κατοικούσαν θεότητες που τους προστάτευαν από την ανθρώπινη απληστία. Αποτελούσε μάλιστα, ύψιστη ύβριν η βεβήλωση των ιερών φυσικών τόπων. Σήμερα όμως; Η ύπαιθρος συρρικνώνεται δραματικά! Το δάσος μετατρέπεται σε καμένη γη, σε βοσκότοπο, μετά σε καλλιεργήσιμη έκταση, για να καταλήξει στο τέλος «οικόπεδο» προς εκμετάλλευση. Αυτή η εξαιρετικά βίαιη και ταχύτατη μετάλλαξη του φυσικού τοπίου σε αστικό, του άχτιστου σε χτισμένο, μήπως τελικά σημαίνει την ολική και τελεσίδικη καταστροφή του; Τα τοπία των γυμνών βράχων των νησιών που ισοπεδώνονται από τις μπουλντόζες της τουριστικής «ανάπτυξης», των βουνών που σταδιακά καλύπτονται κι αυτά από αστική μάζα, των μολυσμένων ποταμών και του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, της θάλασσας που μετατρέπεται σε τεράστια πετρελαιοκηλίδα, του πυθμένα της που κατάντησε ένας «αθέατος» σκουπιδότοπος... Ένα εφιαλτικό, δηλαδή, σενάριο επιστημονικής φαντασίας που αρχίζει απειλητικά να γίνεται πραγματικότητα και ήδη βιώνουμε τις επιπτώσεις του. Στο τέλος, θα καταντήσουμε να ζούμε με τη νοσταλγική ανάμνηση του φυσικού περιβάλλοντος, αφού πρώτα θα το έχουμε θυσιάσει οριστικά στο βωμό του εφήμερου κέρδους. Λένε ότι η Γαία είναι ένας ζωντανός οργανισμός και όταν ένα από τα ζώα που ζουν μέσα στο σώμα της αρχίζει να γίνεται απειλητικό για την ίδια, τότε το καταστρέφει και το εξαφανίζει. Είναι γνωστό ότι είμαστε η μοναδική χώρα που δεν διαθέτει Κτηματολόγιο και Δασολόγιο. Η διαρκής αυτή «εκκρεμότητα» δίνει φυσικά στις εκάστοτε κυβερνήσεις τη δυνατότητα να αποχαρακτηρίζουν αδιακρίτως εκτάσεις (δασικές, γεωργικές, αρχαιολογικές, ιδιαίτερου φυσικού κάλλους κ.λπ.), ανοίγοντας έτσι την όρεξη σε κάθε μελλοντικό καταπατητή ή κερδοσκόπο. Δυστυχώς, πάντοτε σ' αυτόν τον τόπο, υπήρχε μια αήθης και καταστροφική συναλλαγή ανάμεσα στον ψηφοφόρο και στον πονηρό και υποκριτή πολιτευτή, με τρόπαιο κάθε φορά την αρπαγή γης. Της γης που εκχερσώνεται, της γης που καταπατείται, της γης που με νόμους και αποφάσεις εύκολα μετατρέπεται από δημόσιο αγαθό σε ιδιωτικό οικόπεδο. Έτσι, όμως, θα συνεχίσουμε κάθε χρόνο να βλέπουμε τις πράσινες πλαγιές των βουνών να αντικαθίστανται από την γκριζόμαυρη παρουσία των καμένων κορμών που θα στέκουν εκεί σαν αποτρόπαια ξόανα για να θυμίζουν την εγκληματική μας αδιαφορία, την κατακτητική επιθετικότητα, την ακόρεστη βουλιμία μας. Θα σταματήσει άραγε ποτέ να χαρακτηρίζει τον πολιτικό -και όχι μόνο- βίο μας η κοντόφθαλμη και καταστροφική λογική της γρήγορης «αρπαχτής»; Του κέρδους· όχι του συλλογικού, αλλά της χειρότερης εκδοχής του ατομικού και της ιδιοτέλειας. ……… Η γη, λοιπόν, δεν είναι εμπόρευμα όπως δεν είναι (ή δεν πρέπει να είναι) εμπόρευμα και κάθε τι που σχετίζεται με τη διασφάλιση, όχι μόνο της αφηρημένης έννοιας της ποιότητας του τρόπου ζωής, αλλά και αυτής της ίδιας της ζωής. Ζούμε στην εποχή μιας ακραίας μεταμοντέρνας κατάστασης, καμουφλαρισμένης καλά με το μανδύα μιας επίπλαστης νεωτερικότητας. Στην εποχή της απόλυτης εμπορευματοποίησης κάθε σφαίρας της κοινωνικής ζωής όπου τα πάντα καταναλώνονται. Ακόμη και οι λέξεις έχασαν το νόημά τους. Εκεί απευθύνεται το σύνθημα «Η γη δεν είναι εμπόρευμα»! Το φανταχτερό χιτώνα της επίφασης προσπαθεί να ξεσκεπάσει, για να φανερωθεί το ρηχό πρόσωπο του πολιτισμού μας.

ΤΑΣΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ
Καθηγητής Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ
(από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 18/04/2008)